Tau fakaniua

Mei he Wikipedia

Ko e ngaahi tau (fasi) ʻi he ʻulungāanga fakaniua (Niuafoʻou). ʻOku ʻikai ha taʻanga mo ʻene maau pe taimi, kae ha meʻa lauloto.

Fakatātā (meia Tokiukamea, ~1800, kae ʻi he sipela onopooni):

Mau nofonofo talanoa kia Vavaʻu Tuʻaliku pea pehē mai he tuʻunga fafine:

Tau ʻalu fononga ki Liku ke mamata he hifo he laʻā,
tau fonongo ki he mapu he manu mo e tangi he lupe,
tau toli he kakala ki he hifoanga ki Matoto,
tau nofonofo pea tau tufa he tatali mei Likuʻone,
tau kaukau ki tahi pea tau lanu ki he Vao-aka mo tau takai he fango nanamu,
tau tui kakala mo tau fī he sī heʻetau toli mei Matoto.
Ka tuʻu ange kitautolu ki he hifoanga ki ʻAna Manu,
tau sio hifo mo taʻemanava ki he mamaʻo he tahi ki lalo.
Kuo mau loto manatu he fuʻu matangi kuo mapu ange mai
mei he fuʻu toa ki tuku ʻuta ki tafangafanga.
Kuo te lotolahi he mamata he ngalu ki lalo fute ange noa ai he ke laiki he maka fefeka.
He meʻa ko ia kovi heʻetau nofo ni ki he nofo kia te kinautolu ki Muʻa.
Kuo efiafi tau ʻalu ki Muʻa; fonongo! kuo ongo mai he langi,
kuo nau ako he pō ula ke fai ʻapō ki he malaʻe ki Taʻanea?
Tau ʻalu ki ai.

ʻIkai te tau manatu ki heʻetau ʻulungāanga nofo lolotonga kuo teʻeki laiki he tau, he tau fonua.
ʻOiauē, ko e meʻa fuʻu manavahē ko e tau.
Vakai ange kuo vaoa he fonua pea kuo mate kovi he tuʻunga tangata.
Kuo nofo noa ai pē houʻeiki ʻikai te nau faʻa tango tokotaha pē he māhina ki heʻenau feʻauaki.
ʻOua naʻa tau manatunatu ko he loto kuo tau heʻetau fonua.
Ko e fonua ko Fisi naʻe ʻomai he tau ki heʻetau fonua ko Tonga,
pea kuo tau tupu leva ange ko kinautolu.
ʻOua naʻa tau manatunatu, tau mate ʻapē ʻapongipongi.

Tau vala he sī kula pea tau noʻoaki he tapa he ngatu,
tau ʻai he fau he tau tui siale pea tau kahoa he huni ke fuʻu hā ange tau ngānongano.
Fanongo ange he mavava he tuʻunga kāifonua.
Kuo hili he ula, pea kuo tufa he kaiʻanga heʻetau kātoanga;
tau ʻalu ʻapongipongi ki Muʻa.
ʻIkai he holi mai he tuʻunga tangata kole ange tau tuinga kakala,
pea pehē ange heʻenau lapu mai:
"He meʻa ko ia taʻe hoihoifua heʻetau tuʻunga fafine mei Liku,
ʻikai he lelei heʻenau kili nganongano,
kuo tatau heʻenau nanamu mo e hifoanga ki Mataloko mo Vaipūua.
Kuo te holi ke ʻalu ki Liku, tau ʻalu kitautolu ʻapongipongi."

Ko e meʻa fakamānako ʻoku ʻasi ʻi lalo ko e hiva tatau ʻi he sipela fakapilitānia, naʻe ngāueʻaki ʻe Tokiukamea.

Mow nofo-nofo talanóa gia Vavaoo Tooa Licoo bea behe my he toonga fafine:

Tow aloo fononga gi Licoo ger mamata he hifo he láä:
tow fonongo gi he maboo he manoo mo he tangi he loobe.
tow toli he cacala gi he hifoanga gi Matawto,
tow nofo-nofo bea tow tufa he tatali omý me Licoo one,
tow cowcow gi tahi, bea tow lanoo gi he Vaoo Aca mo tow taký he fanga nanamoo;
tow tooi cacala, mo tow fi he chi he tow toli me Matawto.
Ca tooange gitówtóloo gi he hifoanga gi Ana Manoo,
tow jio hifo mo tai manava gi he mamaoo he tahi gi lalo.
Gooa mow loto manatoo, he foo matangi gooa mabooange mai
me he foo toa gi toogoo oota gi tafanga-fanga.
Gooa teloto lahi he mamata he gnaloo gi-lalo, footeange noa-ai be ger lyigi he macca fefeca.
He mea coia covi he tau nofone gio he nofo giate ginówtóloo gi Mooa.
Gooa ifi-afi, tow aloo gi Mooa: fonongo! gooa ongo my he langi:
gooa now aco he bo-oola ger fy abó gi he Malaí gi Tanea?
Tow aloo gi-ai.

Iky te tow manatoo gi he tow oolooagi nofo, lolotonga gooa tegichi lyigi he tow, he tow fonnooa.
Oiaooe! coe mea fucca-manavahe co he tow:
Vackyange gooa vaooa he fonnooa bew gooa mate covi he toonga tangata.
Gooa nofo noa ai be ho-egi iký te now fa tango toca-taha be he mahina gi he now feaoo-angi.
O'ooa na tow manatoo-natoo: coheloto gooa tow he tow fonnooa.
Co he fonnooa co Fiji nai omý he tow gi he tow fonnooa ko Tonga,
bea gooa tow tooboo leva ange co ginówtóloo.
O'ooa na tow manatoo-natoo, tow mate abe abongi-bongi.

Tow vale he chi-coola bea tow nawagi he tapa he gnatoo,
tow y he fow he tow tooi jiale, bea tow cahooa he hooni ger fucca-háänge tow gnano-gnano.
Fonongo-ange he mavava he toonga ky fonnooa.
Gooa hili he oola; be gooa toofa he genanga he tow catooanga;
tow aloo abongi-bongi gi mooa.
Iký he holi-my he toonga tangata cawleange tow twinga cacala,
bea behe-ange he now laboo my:
"He-mea-coia tai óëóëfooa he tow toonga fafine me Licoo,
iky he lillé he now gili gnagana
gooa tattów he now nanamoo mo he hifoanga gi Mataloco mo Vybooa.
Gooa te holi ger aloo gi Licoo, tow aloo gitowtoloo abongi-bongi."

More information in English is available: Go