Tuʻi Tonga ʻEmipaea .

 

Ko e 'Emipaea Tu'i Tonga ko ha ' emipaea malohi ia 'i 'Oseni . Naʻe fakatefito ʻi Tonga, ʻi he motu ko Tongatapu, pea naʻe ʻi Muʻa hono kolomuʻa . ‘I hono tumutumú, na‘e mafola atu ‘a e ‘emipaeá mei Niuē ki Tikopia, pea na‘e lahi ange ‘a e tafa‘aki ‘o e tākiekiná .

Naʻe kamata hono faʻu ʻa e emipaea ʻi he taʻu 950, hili ʻa e hē ʻa e Tuʻi Manuʻa mei Sāmoa mo e Tuʻi Pulotu mei Fisi. Naʻe totonu ke ne hoko fakataha mo e Emipaea ʻo Mikolonisia, ʻi he fakahinohino ʻi Yap.

Fakamatala fekauʻaki mo e Emipaea

Emipaea Tu'i Tonga

Emipaea

950-1826

Fakatefito ʻo e emipaea Tonga ʻi he senituli 12

Kolomuʻa:

• Toloa
• Heketa
• Mu'a (mei he senituli 12)

Ngaahi fakamatala:

• Lea faka-Ofisiale: ngaahi lea Polinisia:
  • Tongano motuʻa
  • Samoano motuʻa
  • Ngaahi lea ʻo Fisi

Hisitōlia:

• 950 - Naʻe fokotuʻu
• 1470 - Naʻe maʻu ʻa e mafai ʻe he ngaahi Tu'i Ha'a Takalau
• 1600 - Naʻe kapusi ʻa Sāmoa mei he emipaea
• 1826 - Ko e felāveʻi tau totonu mo e tāketekina fakapilitānila ʻo ʻIulope

Fakakaukau fakapuleʻanga:

• Munaakī ʻAtūlūtui (Monarquía absoluta)
• Tu'i Kanokupolu
• Tukuʻaho

Hisitōlia

ʻI he kamataʻangá naʻe ʻi he malumalu ʻo e ivi tākiekina mahuʻinga ʻo e Tuʻi Pulotu ( Fisi ) ʻa Tonga kae tautautefito ki he Tuʻi Manuʻa ( ʻOtu Motu Manuʻa ʻi Haʻamoa), ʻa ia naʻa nau puleʻi ha ngaahi konga lahi ʻo Tonga.

Kamataʻanga ʻo e ʻEmipaeá .

Hili ha ngaahi tau fakatoto lahi, na'e lava 'e Tonga 'o fakatau'ataina'i ia mei he pule 'a e ngaahi fonua muli. Ko ia na'e fokotu'u ai ha pule'anga 'i he hingoa 'o e Tu'i Tonga . Ko e 'uluaki Tu'i Tonga ko 'Aho'eitu ( c. 950 d. C. ), ‘a ia ko ‘ene fa‘eé na‘e tupu mei ha fāmili Ha‘amoa mahu‘inga. Ko ʻene tamaí, ko Tangaloa ʻEitumātupuʻa, ko ha taulaʻeiki lahi Haʻamoa, ʻa ia naʻe hoko ʻo lau ko ha ʻotua ʻi he talatupuʻa ʻa Tongá mo Haʻamoá. Ko ia ai, na‘e ma‘u ‘e he pule‘angá ‘a e ngaahi fatongia fakamāmani mo fakalotu fakatou‘osi (‘e lava ke fokotu‘u ha ngaahi me‘a tatau pau mo e fatongia na‘e ma‘u ‘e he kau Felo ‘Isipité ). Ko e ‘i ai ‘a e ngaahi potu tapu na’e fakatapui ki he ngaahi ‘otua hange ko Tagaloa ‘Eitumatupu’a, Tonga Fusifonua mo Tavatavaimanuka, ‘i he ‘ Otu Motu Manu’a ‘o Ha’amoa na’e lau ai ‘a e ngaahi motu ko ‘eni ko e ngaahi feitu’u toputapu ‘e he ngaahi tu’i ‘o Tonga ‘uluaki pea hoko atu ‘a Ha’amoa.

Ko e ʻuluaki kolomuʻa ʻo e puleʻanga ʻo e Tuʻi Tongá ko Toloa, ka naʻe hiki kimui ki Heketa, ʻi he malumalu ʻo e Tuʻi Tonga hono hivá. Na'e kamata'i 'e 'Aho'eitu 'a e fakalahi 'o e pule'anga 'o e Tu'i Tonga ki tu'a ' i Tonga .

Fakalahi (1200-1500)

siglo 'I he senituli hono 12, na'e a'u 'a e 'Emipaea Tonga ki hono tumutumu 'aki 'a e fakatata 'o e Tu'i Tonga Momo, 'i he'ene 'i lalo 'i hono pule'anga 'o e ngaahi vahefonua 'o Uālisi mo Futuna, Tokelau, Tuvalu, Lotuma, Nauru, Fisi, ' Otu Motu Makesa , Ha'amoa, 'Otu Motu Niki 'a e konga 'o e Sota . Na'e pule'i 'a e vahefonua ko 'eni mei he vahenga pule'anga lolotonga ko Lapaha, 'i he motu ko Tongatapu . Ko e ngaahi tukuhau pe Ki he Tu'i Tonga, na'e hilifaki 'a e tukuhau mei he ngaahi 'eiki tukuhau kotoa pe 'o e 'emipaea 'i he ta'u kotoa pe 'i Mu'a hili 'a e fa'ahita'u ututa'u. Na‘e ‘ilo‘i ‘e he tukuhau ko ení ‘a e fatongia ‘o e kau tu‘í ko e kau tangata faka‘otua.

‘I hono tumutumú, na‘e pule‘i ai ‘e he ‘emipaeá ‘a e ‘oseni tapafā kilomita ‘e tolu miliona, pea na‘e fakamālohi‘i ‘a e ngaahi feitu‘u lahi na‘e ‘i hono malumalu ta‘efakahangatonú ke nau totongi tukuhau . Naʻe toe hiki ʻa e kolomuʻá, ʻe he foha ʻo Tuʻi-tā-tuí, ki he kolomuʻa koloaʻia taha ʻi he hisitōlia ʻo e ʻemipaeá, ko Muʻa. Ke pule'i ha vahefonua lahi pehe, na'e hiki 'e he Tu'i Tonga honau taloni ki he Lapaha Lagoon 'i Tongatapu . Naʻe ʻiloʻi ʻa e tākiekina ʻa e Tuʻi Tongá ʻi he ngaahi feituʻu lahi ʻo e Pasifikí, pea naʻe kau lahi ʻa e ngaahi ʻotu motu ofi mai ʻi he fefakatauʻaki ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní mo e fefakatauʻaki ʻo e ngaahi fakakaukaú.

Kau Tautahi ʻo e ʻImipeliá

El éxito militar del imperio se debió principalmente a su ejército naval. Los navíos más comunes eran canoas de largo alcance que usualmente poseían velas cuadradas. Las naves más grandes podían llevar hasta 100 hombres; las más notables fueron Tongafuesia, 'Âkiheuho, Lomipeau y Taka'ipômana. El numeroso ejército naval permitió que Tonga amasara una gran fortuna, gracias a las grandes cantidades de intercambios y tributos que fluían al Tesoro Real.

Ko e hinga 'a e Tu'i Tonga mo e ongo pule'anga fo'ou .

Na'e tupu 'a e to lalo 'a e Tu'i Tonga mei he ngaahi tau lahi mo e ngaahi faingata'a'ia fakalotofonua. Ko hono talí, naʻe faʻu ai ʻa e kau falefā ko e kau faleʻi fakapolitikale ki he ʻemipaeá. ‘I he ‘uluaki taimí, na‘e lavame‘a ‘a e kau Falefā ‘i hono tauhi ‘o e pule‘angá, ka na‘e kei ‘i ai pē ‘a e ngaahi tenge, pea na‘e hoko atu ai ‘a hono fakapoongi ‘o ha kau pule tokolahi. Ko e kau 'iloa taha ko Havea I ( Tu'i Tonga hono hongofulu ma hiva ), Havea II ( Tu'i Tonga hono uofulu ma ua ) mo Takalau ( Tu'i Tonga hono uofulu ma tolu ), 'a ia na'a nau 'iloa kotoa pe 'i he'enau pule fakatikitato .

Ko hono fakapoongi ‘o Takalau ‘i he 1470 na’e iku ai ki hono toe fokotu’utu’u ‘o e ‘emipaea. Naʻe fakasiʻisiʻi ʻa e Tuʻi Tongá ki ha fatongia fakalotu, kae fokotuʻu ha puleʻanga foʻou, ko e Tuʻi Haʻa Takalaua, ki ha ngaahi taumuʻa fakamāmani. Ko e fuofua pule ‘i he hingoa Mo’ungâmotu’a ko e foha lahi ia ‘o Takalau pea ko e tokoua si’isi’i ‘o Kau’ulufonua I, ‘a ia na’e hoko ko e fetongi hono uofulu ma fā ‘o e hingoa Tu’i Tonga . Na'e lavame'a 'a e founga ko 'eni 'i he ta'u 'e 100 tupu, ka 'o hange ko e Tu'i Tonga, na'e mo'ulaloa 'a e pule'anga fo'ou ki he fakautuutu 'a e ngaahi tenge 'i loto mo tu'a, 'o iku ai ki hono fa'u 'o e laine pule'anga hono tolu, 'a e Tu'i Kanokupolu . Lolotonga e vahaʻataimi ko ʻení mo e ngaahi vahaʻataimi hono hokó, naʻe fakatefito ange ʻa e ʻemipaeá, ʻo mole ai ʻa e konga lahi ʻo ʻene tākiekiná ʻi he founga ngāué.

‘I he 1600, na‘e tuli ai ‘e he fāmili Malietoá ‘a e ‘emipaeá mei Ha‘amoa. Mei ai 'e tau'ataina fakapolitikale 'a Ha'amoa mei Tonga.

Ko e 'asi hake 'a e Tu'i Kanokupolu .

Template:APNaʻe hoko ʻa e fokotuʻu ʻo e puleʻangá ʻi he 1610 nai, ʻi he malumalu ʻo Ngata, ko e foha ʻo e Tuʻi hono ono ʻo Haʻatakalaua. Na'e 'ikai ke fetongi 'e he pule'anga fo'ou ko 'eni ha taha 'o e ngaahi pule'anga kimu'a, ka na'a nau fe'auhi mo e Tu'i Ha'atakalaua ki he pule fakamāmani. Naʻe tākiekina lahi ʻa Tuʻi Kanokupolu ʻe he politikale ʻa Haʻamoá koeʻuhí he ko e faʻē ʻa ʻene pulé ko e ʻofefine ia ʻo ʻAma, ko ha ʻeiki māʻolunga ʻo Haʻamoa ʻi Safata . Na‘e iku eni ki ha founga ‘oku toe lelei ange mo movetevete, ‘o faka‘ilonga‘i ai ‘a e kamata‘anga ‘o e fakatemokalatí .

Tau Fakalotofonua mo e Konisitutone ʻo e 1875 .

‘I he 1799, na‘e fakapoongi ai ‘a e Tu‘i Kanokupolu hono hongofulu mā fā, ko Tuku‘aho, ‘o iku ai ‘a Tonga ki he tau fakalotofonuá . Taufa'âhau, na'e ngaue'aki 'e he Tu'i Kanokupolu hono hongofulu ma hiva 'a e me'a ni 'i he 1845, 'o ne ma'u ai 'a e poupou 'a e kakai 'o e fonua, 'aki hono fakahu mai 'o e ngaahi Lao Fakakouti. Ko e 'uluaki ko e Lao Vava'u 'o e 1839. Koeʻuhí ko e ʻuhinga ko iá, naʻá ne maʻu foki ai ʻa e poupou ʻa e kau faifekaú . Na'a ne ngaue'aki foki 'a hono fokotu'u 'o e ngaahi lao ni ke fakasi'isi'i ai 'a e mafai fakalotu 'o e Tu'i Tonga pea ke fakasi'isi'i ai 'a e mafai 'o e hou'eiki Kanokupolu malohi. ‘I he founga ko ení, na‘á ne fakatahataha‘i ai ‘a e pule‘angá pea, ‘i he 1875, na‘á ne fokotu‘u ai ha konisitūtone ‘a ia na‘á ne fakapapau‘i ai ‘a e pule ki he fonuá.

Tala fakafonua

Ko e kolomuʻa ʻo e ʻemipaeá, ko Muʻa, naʻe fokotuʻu ia kimuʻa ʻi he 500 . ki. C., neongo ‘oku ‘ikai ‘ilo‘i ‘a e ‘aho totonú.

‘Oku si‘i ‘a e ‘ilo ki he anga fakafonua ‘o Tongá, ka ‘oku hā ngali na‘e ‘i ai ‘ene founga fakapotopoto ‘o e ngaahi halá mo e ngaahi halanga vaí. Na‘a nau toe langa foki ha ngaahi pilamiti lalahi mo ha ngaahi me‘a maka lalahi kehe. Koeʻuhí ko e tāfeá mo e hiki hake ʻa e levolo ʻo e vaí, naʻe hiki kimui ange ʻa e kolomuʻá ki he kolo foʻou ko Nukualofa . Ko e ni'ihi 'o e ngaahi faka'ilonga 'iloa 'oku kau ai ' a e Ha'amonga 'A Maui, 'a ia na'e fa'u 'i he malumalu ' o Tu'itatui 'i he siglo XIII . Naʻe tanu ʻa e ngaahi tuʻi mo e ngaahi kuini ʻo Tongá ʻi Langi, ʻi lalo ʻi ha ngaahi fuʻu maka lalahi.

Ngaahi fehokotaki'anga ki tu'a

• Hisitōlia ʻo Tongá (ʻi he lea faka-Pilitāniá).
• Ko e Hako Fakatu'i 'o e ngaahi Ha'a Tu'i 'o Tonga mo e hisitolia nounou ('i he lea faka-Pilitania).