Hunga (Haʻapai)

Mei he Wikipedia

Ko e ongo kiʻi motu ʻi he vahaʻa ʻo Haʻapai mo Tongatapu, tuʻu ʻi he tuʻahivi fakamoʻungaafi ʻo Tonga. Ko Hunga Tonga ʻi hahake, ko Hunga Haʻapai ʻi hihifo, kae mahalo pē ʻoku na fakafetongi. ʻEna lōloa takitaha ko e kilomita ʻe 2, ʻena mamaʻo ko e kilomita ʻe 4. Ko Hunga Tonga hono māʻolunga ko e mita ʻe 149, ko Hunga Haʻapai ko e mita ʻe 128.

Ko ongo motu ko e moʻungaafi kinaua, ko e ngaahi toenga ʻo e ngotoʻumu lahi ʻe taha. Ko e feituʻu laku ʻi 1912 mo 1937 naʻe tuʻu kilomita ʻe 3.0 ki he tonga ʻo Hunga Tonga. Kae ko e puna ʻa e afi fakamuimui ʻi 1988, naʻe hoko mei ha feituʻu kilomita ʻe taha tongatongahahake ʻo Hunga Haʻapai.

Hili he ngaahi mafuike lolotonga he uike ʻi muʻa, naʻe kamata laku he 16 Maʻasi 2009, mahalo pē ki he hihifo ʻo Hunga Haʻapai. Naʻe tuku ʻa e laku ʻosi he uike ʻe taha.

Naʻa ne toe laku mei he vaeua ʻo Tisema 2014 ki he vaeua ʻo Sānuali 2015.

Ko e ʻata fakalanuloi mei he ASTER satelaite ʻi he 25 Maʻasi 2009. Ko ha motu foʻou ʻoku hā ʻi he tonga ʻo Hunga Haʻapai. ʻOku haaʻi ʻuliʻuli ko Hunga Haʻapai ko e ʻuhinga naʻe mate ʻa heʻene ngaahi ʻakau kotoa pe ʻufiʻufiʻi he efuefu. ʻOku kulokula ʻa Hunga Tonga ko e ʻuhinga ʻoku kei moʻui ʻa heʻene ngaahi ʻakau.

Ko e laku lahi taha ʻo 2022[fatuʻi vahe | edit source]

ʻI he ʻaho 20 ʻo Tīsema 2021, naʻe kamata ha puna ʻi he Hunga Tonga–Hunga Haʻapai, ko ha motu moʻunga afi naʻe ʻikai nofoʻi mo e kalakatoa ʻo e ngataʻanga ʻo e ʻOtu Motu Tongá ʻi he fakatonga ʻo e ʻŌseni Pasifikí. Naʻe aʻu e puna ki ha tumutumu lahi mo malohi ʻi ha meimei uike ʻe 4 mei ai, ʻi he ʻaho 15 ʻo Sanuali 2022. ʻOku kilomita ʻe 65 ki he fakatokelau ʻo Tongatapu ʻa Hunga Tonga, ko e motu lahi ia ʻo e fonuá, pea ko e konga ia ʻo e feituʻu mālohi ʻaupito ʻi Tongá–ʻOtu Motu Kermadec ko e moʻunga afi arc, ko ha feituʻu mamaʻo mei Nuʻu Sila tokelau-hahake ki Fisi.

Naʻe fakatupu ʻe he puna ha ngaahi peaukula ʻi Tonga, Fisi, Haʻamoa ʻAmelika, Vanuatu, pea ʻi he ngutuʻi afi ʻo e Pasifiki, kau ai ha ngaahi peau kula fakatuʻutamaki ʻi Nuʻu Sila, Siapani, Puleʻanga fakatahataha ʻAmelika, Hahake Mamaʻo ʻo Lūsia, Silei, mo Peluu. Naʻe tamateʻi ha kakai ʻe toko tolu, naʻe lavea ha niʻihi, pea mahalo naʻe kei pulia pe ha niʻihi ʻi Tonga mei he peau kula ʻo aʻu ki he 15 m. Naʻe melemo ha toko ua ʻi Pelu ʻi he taimi naʻe to ai ha peau ʻe 2 ʻi he matafanga. ʻOku fakahaaʻi ʻe he fakamatala ko e meʻa naʻe hoko ko e puna moʻunga lahi taha ia ʻi he senituli 21, pea ko e lahi taha naʻe lekooti talu mei he puna 1991 ʻo e moʻunga Pinatubo.

Latitute longitute: 20°54 tonga 174°39 hihifo