Kavaʻonau

Lahi sipelahalaʻi

ʻ ō ī ā ū ē ó í á ú é Ō Ī Ā Ū Ē Ó Í Á Ú É

Ko e kupu kotoa ʻoku pau ke lelei ange hono sipela. ʻE faʻifaʻitakiʻanga moʻotautolu ʻa e ngaahi kupu ʻeni hangē ha tohi fakamoʻoniʻanga.

Fakamolemole ngāueʻaki ʻa e ʻū fakauʻa, toloi mo e fakamamafa totonu (ʻoku ʻasi mai ʻi ʻolunga, hiki pea piki) hangē naʻe tuʻutuʻuni ia ʻi he tikisinale ʻo Churchward. ʻIo, ko koe, kātaki tokoni mai ʻi hono ngāue fatu fakaleleiange.

ʻE NGOFUA KE TĀMATEʻI ʻA E NGAAHI KUPU PEHĒ KAPAU ʻIKAI ʻE MONOMONOSI.

Ko e ngaahi hala ʻe niʻihi ʻoku toutou fatu (ngalo kia te koe ko e lautohi?)

ko e (ko e meʻa) ↔ koe (ko au mo koe)
mo e (taha mo e taha) ↔ moe (ngāue lolotonga he fangota)
pea u (ko e meʻa te u fai hoko) ↔ peau (ʻo e tahi pē)

mo e hā fua.

Na'e iai 'a e ongo matu'a na'a na nofo 'i 'Eueiki ko Fevanga pea mo Fefafa pea na'e iai ena uhiki ko Kava'onau ka koene hingoa totonu ko Papamata. Hili ha ngaahi ta'u 'a enau fononga fakafamili na'e ha'ele ange 'a e Tu'i Tonga ki 'Eueiki pea feinga 'e Fevanga mo Fefafa ke kumi ha ma'u me'atokoni ke foaki kihe Tu'i. Fekumi 'a Fevanga kihe ene fu'u ufi ke ta'aki ke ngaahi 'e Fefafa ha me'akai ma'ae Tu'i pea ne me'ame'a hifo kihe ene fu'u ufi oku falala hake ai 'a e takafalu 'o e Tu'i pea toe hanu 'a Fevanga he na'e ikai ke toe iai ha me'akai ke oange kihe Tu'i. Foki 'a Fevanga kia Fefafa pea na tangi he ikai ke iai ha me'akai pea na to'o e mo'ui 'a Kava'onau ke hoko ia koe ma'u me'atokoni 'o e Tu'i. Na'e fanongo hake ai ehe kau ha'ele 'a e Tu'i Tonga kihe ofa na'e fai 'e Fevanga pea mo Fefafa, pea folofola ange e Tu'i ke nau alu kia Fevanga mo Fefafa ke ta'ofi ki naua. 'I he me'a atu 'a e Tu'i Tonga kia Fevanga mo Fefafa, folofola ehe Tu'i kia naua ke oua 'e fuke 'e umu kae hoko pe ia koe mala'e toka'anga 'a Kava'onau he koe ofa na'e fai ehe ongomatu'a koe mahino ia kihe Tu'i 'a e loto to oku fakaha ehe kakai ki he Hau.

Hili ha ngaahi aho, na'e kamata ke tupu ai 'a e ongo akau 'e ua mei he mala'e 'o Kava'onau. 'I he ene ulu na'e tupu mei ai 'a e akau oku melie 'a hono momona pea fakahingoa ia koe To (Sugar Cane), pea mei hono va'e na'e tupu mei ai 'a e akau oku kona 'a hono momona pea fakahingoa ia koe Kava. Na'e hoko leva 'a e akau Kava koe akau tauhi fonua kihe Tu'i koe 'uhi koe faka'apa'apa 'a Fevanga mo Fefafa kihe Tu'i he ikai ke iai ha'ana me'akai ke taumafa 'ai 'a e Tu'i. 'I he aho ni oku kei hoko pe 'a e Kava koe akau tauhi fonua.