Hokohoko ki he Kalauni

Mei he Wikipedia

Toʻo mei he konisitūtone ʻo Tonga (T.L. 1988)

Ko e anga e hokohoko ki he Kalauni.[fatuʻi vahe | edit source]

32. ʻOku maʻu ʻa e Kalauni mo e Nofoʻanga Faka-Tuʻi 'o e Puleʻanga ni ʻe he ʻEne ʻAfio ko Kingi Siaosi Tupou I pea ʻoku takapapau ni ʻe maʻu ʻe ia pea mo ia naʻe tupu ʻiate ia ʻa Tēvita ʻUnga pea mo ia naʻe tupu ai ʻa Uelingatoni Ngū mo kinautolu ʻe tupu ʻiate Ia ko ʻene fanau mali pea ka hala ia ʻo ʻikai ha hako tupu mali ʻo Uelingatoni Ngū ʻe hoko ʻo hangē ko e lao ʻo e hokohoko ni: Pea ko ʻeni ʻa e anga ʻo e hokohoko ʻe ngofua ke kau ʻi he hokohoko ni ʻa e fanau tupu mali pe pea ʻe hoko ki he tamasiʻi tangata mo e ngaahi ʻea ʻo hono sino pea ka hala ia ʻo ʻikai hano hako ʻe hoko ki hono ua ʻo e tamasiʻi tangata mo e ngaahi ʻea ʻo hono sino pea fai pehe kae ʻoua kuo ʻosi ʻa e fānau tangata pea ka ʻikai ha tamasiʻi tangata ʻe hoko ki he ʻuluaki tamasiʻi fefine mo e ngaahi ʻea ʻo hono sino pea ka hala ia ʻo 'ikai hano hako ʻe hoko ki hono ua ʻo e tamasiʻi fefine mo e ngaahi ʻea ʻo hono sino pea fai pehē kae ʻoua kuo ʻosi ʻa e fanau fefine. Pea ka ʻikai ha taha ʻiate kinautolu ʻo Tēvita ʻUnga ko e fanau mali hoko totonu ke hoko ki he Kalauni ʻo e Tuʻi ʻo Tonga ʻe hoko kia Uiliami Tungī pe ko hono ngaahi ʻea totonu ʻa ia ʻoku tupu ʻi hono sino ko e fānau mali pea mo e ngaahi ʻea ʻoku tupu ʻiate kinautolu foki. Pea ka ʻikai ha ʻea totonu ʻe fakanofo ʻe he Tuʻi ʻa hono ʻea kapau ʻoku loto ki ai ʻa e Houʻeiki Nōpele (ka ʻoku ʻikai kau ai ʻa e kau fakafofonga ʻo e kakai) pea 'e fakahāhā ko e ʻea ia ki he Kalauni ʻi he kei lakoifie ʻa e Tuʻi. Pea ka faifai pea ʻikai ha ʻea mo e hoko totonu ki he Kalauni ha taha kuo fakahāhā ʻo hangē ko e tuʻutuʻuni ni ʻe fakataha leva ʻe he Palemia pea ka mamaʻo ia ʻe ʻi he Kapineti (ko e kau Minisita) ʻa e Houʻeiki Nōpele ʻo e Fale Alea (pea ʻe ʻikai kau ai ʻa e kau fakafofonga ʻo e kakai) pea ka fakataha ʻe fili ʻe he houʻeiki Nopele ʻo e Fale Alea ʻaki ʻa e paloti ha taha ʻo e Houʻeiki ʻa ia ʻoku nau loto ki ai ke hoko ko e Tuʻi pea ʻe hoko ia ko e kamata'anga ʻo e Haʻa Tuʻi foʻou pea ʻe maʻu ʻe hono ngaahi ʻea ʻoku tupu ʻiate ia ʻi hono sino ko e fānau mali ʻa e Kalauni ʻo hangē ko e lao ni pea ka faifai pea ʻikai ha hoko ʻiate kinautolu ʻo hangē ko e lao ni ʻe toe fakataha ʻe he Palemia pea ka mamaʻo ia ʻe ʻi he Kapineti mo e Houʻeiki Nōpele ʻo e Fale Alea ʻo hangē ko e tuʻutuʻuni ni pea te nau toe fili ha taha ke hoko ki he Kalauni ko e kamataʻanga ʻo e Haʻa Tuʻi foʻou pea ʻe fai pehē ai pe ʻo hangē ko e lao ni ʻo lauikuonga.

ʻE ʻikai ngofua ki ha taha ʻa ia ʻe hoko ko e ʻEa ki he Kalauni he mali mo ha taha ʻikai finangalo ki ai ʻa e Tuʻi.[fatuʻi vahe | edit source]

33. (1) ʻE ʻikai siʻi ngofua ki ha taha ʻo e famili ʻo e Tuʻi ha taha ʻe faifai pea ngali hoko ki he Kalauni ke mali mo ha taha ʻoku ʻikai loto ki ai ʻa e Tuʻi. Pea ka fai ha mali pehē ʻe ʻikai lau ko e mali fakalao[1] ia pea ʻe ngofua ki he Tuʻi ke liliu ʻa e totonu ʻo e tokotaha ko ia ke ʻoua ʻaupito naʻa hoko ia ki he Kalauni ʻo Tonga[2] pe ko hono hako. Pea ka fai ia ʻe maʻu ia ʻe ia ʻoku hoko ki he tokotaha ko ia pea lau ko e ʻea ia pea ko e talangataʻa ʻe lau ia ʻo hangē kuo mate. (2) Ko e kupuʻi lea ko ha taha ʻe faifai pea ngali hoko ki he kalauni ʻi he kupusiʻi fakaʻosi kimuʻa angé, kuo pau ke fakaʻuhingaʻi ia ke fakakauʻi ai ʻa kinautolu kotoa pe kuo fanauʻi ʻi he mali fakalao pea ʻoku fehokotaki taʻataʻa mo e Tuʻi ʻi he hohoko ʻo e hako tukufakaholo, pe hako ofi tahá ka he ʻikai ke lahi hake ʻi he toko uofolu hono mamaʻo ʻi he fakahokohoko mei he Tuʻi.

Hokohoko kahaʻu[fatuʻi vahe | edit source]

Ko e tuʻi lolotonga: ʻAhoʻeitu ʻUnuakiʻotonga Tukuʻaho (Tupou VI)

  1. Siaosi Manumataongo ʻAlaivahamamaʻo ʻAhoʻeitu Konstantin Tukuʻaho (ʻUlukālala)
  2. Viliami ʻUnuaki-ʻo-Tonga Mumui Lalaka-mo-e-ʻEiki Tukuʻaho (Ata)
  3. ʻAngelika Lātūfuipeka Halaʻevalu Mataʻaho Napuaʻokalani Tukuʻaho
  4. Sālote Mafileʻo Pilolevu Tuita (Tukuʻaho)
  5. Sālote Lupepauʻu Salamasina Purea Vahine Arii ʻo e Hau Tuita
  6. ʻAnaseini Tupouveihola ʻIkaleti-olo-ʻi-Fangatapu Phaedra Fusituʻa
  7. Titilupe Fanetupouvavaʻu Tuita
  8. Frederica Lupeʻuluiva Fatafehi ʻo Lapaha Tuita
  9. Lupeolo Halaevalu Moheofo Tuita

More information in English is available: Go

  1. kupu 12/69 mo e lao 4 ʻo e 1970 kau kia Mele Siuʻilikutapu Kalaniuvalu (Tukuʻaho) mo kupu 133/80 mo e lao 7 ʻo e 1980 kau kia Fatafehi ʻAlaivahamamaʻo Tukuʻaho
  2. vakai: lao fakalahi ʻo e konisitūtone