ʻakau matala

Mei he Wikipedia
ʻakau matala
Fakafaʻafaʻahinga fakasaienisi
Puleʻanga:ʻakau
Vahe:ʻakau matala
Hingoa kakato lōua

Ko e ʻakau matala ʻi he saienisi ʻo e ʻakau ko e taha pē ʻo e vahe ʻo e fanga meʻamoʻui ʻe 5 ʻi he ʻuluʻivahe ko ʻakau tengaʻiʻakau (spermatophytes). Kā ko e vahe ʻiloa taha.

Ko e ngaahi vahe ʻe 4 ʻoku toe:

ʻOku faingofua ʻo fakapupungaʻi kinautolu ʻi he tengaʻiʻakau telefua (gymnospermae). Ko e ʻakau matala ko e taha pē ia ʻi he pupunga ʻo e tengaʻiʻakau ʻufiʻufi (angiospermae).

ʻOku lava ʻo tānaki ʻa e vahe ponga tenga (pteridospermatophyta) ki he tengaʻiʻakau telefua, kā naʻe nau ʻauhamālie ʻaupito ʻosi ʻa e taʻu ʻe 400 miliona kuo hili pe ofi ki ai.

lautengaʻitaha, lautengaʻiua[fatuʻi vahe | edit source]

ʻOku faʻa vahevahe ʻa e ngaahi ʻakau matala ʻi he ongo haʻa:

Ko e "lautenga" ko e lau ʻe taha pe ua ia ʻoku hū tuʻa mei he tenga, ko e (ongo) lau ʻuluaki ʻo e ʻakau. ʻOku ʻasi ʻi he faitā ko e tupu ʻo e lautengaʻitaha (hema) mo e lautengaʻiua (mataʻu). Kā ʻoku toe ʻa e ngaahi vahevahe kehe:

lautengaʻitahalautengaʻiua
lauʻimatalatuʻotolutuʻofā pe tuʻonima
efuefu fakafuakiʻi ʻavaʻava ʻe tahakiʻi ʻavaʻava ʻe tolu
kālava ʻi he louʻakauʻoku huʻufatahaʻoku manga
tengaʻiʻakauʻoku kamata lou ʻe tahaʻoku kamata lou ʻe ua
ngaahi akataha pē, mo e lahi aka siʻiʻoku manga aka kotoa
kālava ʻi he fuʻu sinotuʻu movetevetetuʻu ʻi he mama
tupu fuolahi foʻou ʻikaiʻoku lava

ʻOku ʻi ai ha ngaahi ʻakau ʻoku kehe ʻenau anga ʻe taha kā ʻikai kehe ʻe taha, ʻa ia ʻoku kei lotokehekehe ʻa e kau saienisi ki he vahevahe totonu, pea taimi e niʻihi ʻoku nau fai ha ngaahi vahavahe foʻou. ʻOku pehē ʻe he tokotaha ʻoku tatau tonu ko e dicotyledones mo e magnoliopsida, ʻoku pehē ʻ e he toktaha ʻoku meimei pē. Pea ʻoku nau tānaki ʻa e haʻa ko e eudicots pea mo e rosopsida.

Tukufakaholo[fatuʻi vahe | edit source]

Vakai foki ki he kakala, ko e ngaahi matala ʻi he tukutala fakatonga.