ʻinisēkite

Mei he Wikipedia
ʻinisēkite
Fakafaʻafaʻahinga fakasaienisi
Puleʻanga:monumanu
Vahe:veʻehokohoko
Haʻa:ʻinisēkite
Hingoa kakato lōua

Hingoa lea fakapilitānia: Insects

Ko e fanga ʻinisēkite ko e haʻa ʻe taha ia ʻo e haʻa lahi ko e veʻeono (hexapoda). Ko e ngaahi haʻa kehe ʻoku nau kau ki ai, ko e monumanu:

  • ʻinisēkite (insecta)
  • hiku lōua (diplura)
  • moeʻi (protura)
  • hiku puna (entognatha)
  • hiku fulufulu (thysanura)

ka ʻoku siʻisiʻi pē ʻa e ngaahi faʻahinga ʻi he ngaahi haʻa mui ʻe fā laungā ki he haʻa ʻuluaki, ko e fanga ʻinisēkite moʻoni.

ʻOku pehē ʻe he kau saienisi ʻe taha, ko e ngaahi haʻa mui ʻe fā ʻasi ʻi ʻolunga, ko e ngaahi haʻa siʻi ange kinautolu ʻoku kau ki he ʻinisēkite. Ko e pupunga ia ʻo e taʻekapakau (apterygota), ko e ʻinisēkite moʻoni ʻoku nau kau ki he kapakau (pterygota); ko e ongo haʻa siʻi ia.

Kā he taimí ni, ʻoku tui ʻe he kau saienisi ʻa e hiku fulufulu, ʻoku kau ki he ʻinisēkite, ha holongā lahi ʻe taha, neongo ʻoku ʻikai ʻi ai hanau kapakau.

ʻAia ko e ngaahi ʻinisēkite moʻoni kātoa ʻoku ono honau vaʻe mo e fā honau kapakau, neongo naʻe mole ʻe he fanga ʻinisēkite ʻe niʻihi ʻa e kapakau ʻe ua pe fā ʻi he liliu fakalakalaka ʻo e ngaahi faʻahinga. Ko honau hingoa mei he lea fakalatina, ko e ʻuhinga ia ko in sector, ʻa ia ʻoku vahevaheʻi honau sino ʻi he konga ʻe tolu.

Ko e haʻa ʻo e ʻinisēkite (pe haʻa siʻi ʻo e ʻinisēkite kapakau), ʻoku vahevaheʻi ʻi he ongo holongā lahi:

  • hiku fulufulu (mahalo pē, vakai ki ʻolunga)
  • kapakau tupu ʻi tuʻa pe liliu sino fakakonga (exopterygota pe hemimetabola)
    • holongā ʻe 15 mo e ha ngaahi faʻahinga ʻe 130000 kei moʻui mo e lahi naʻe ʻauhamālie
  • kapakau tupu ʻi loto pe liliu sino kakato (endopterygota pe holometabola)
    • holongā ʻe 11 mo e ha ngaahi faʻahinga ʻe 680000 kei moʻui mo e lahi naʻe ʻauhamālie
  • kisikisi (odonata)
    • ʻoku vahevaheʻi mavahe koeʻuhi ʻoku ʻikai te nau lava ke pikoʻi honau kapakau ʻi olunga sino

Lea fakatonga[fatuʻi vahe | edit source]

Naʻe ʻikai vahevaheʻi ʻa e ngaahi faʻahinga ʻo e ʻinisēkite ʻi he ʻulungāanga Tonga onoʻaho. Ko e ngaahi lea naʻe ngāueʻaki ʻe he kakai Tonga, ʻoku nau kau ki he ngaahi faʻahinga ʻo e ʻinisēkite pe ha ngaahi veʻehokohoko kehe:

ko e ngaahi veʻehokohoko kehe, ka ʻoku ʻikai kau ki he veʻeono.

Ko e kupu ʻeni ko e potuʻi ia (stub). ʻIo, ko koe, kātaki tokoni mai ʻi hono ngāue fatu fakalahi.